Obowiązek szkolny i jego egzekucja

1. Obowiązek nauki

Obowiązek nauki wynika z art. 15 ust. 1 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty ( Dz. U z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 ze zm). Niespełnianie obowiązku nauki podlega egzekucji administracyjnej na podstawie art. 20 tej ustawy. Przepis ten odsyła do trybu przewidzianego w ustawie z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji ( Dz. U. z 2005 r. Nr 229, poz. 1954 ze zm). Na gruncie tej ustawy  obowiązki nauki jest obowiązkiem o charakterze niepieniężnym (art. 1 i art. 2 § 1 pkt 10) i – co do zasady – jest obowiązkiem wynikającym bezpośrednio z przepisów prawa  (art. 3 § 1).

Obowiązek nauki jest spełniany (art. 16 ust. 5a ustawy o systemie oświaty):

  • przez uczęszczanie do publicznej lub niepublicznej szkoły ponadgimnazjalnej – pkt 1,
  • przez uczęszczanie na zajęcia realizowane w formach pozaszkolnych w placówkach publicznych i niepublicznych posiadających akredytację  – pkt 2,
  • przez uczęszczanie na zajęcia realizowane w ramach działalności oświatowej prowadzonej przez osoby prawne lub fizyczne na zasadach określonych w przepisach ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. Nr 173, poz. 1807) – pkt 3,
  • przez realizowanie, zgodnie z odrębnymi przepisami, przygotowania zawodowego u pracodawcy  – pkt 4,

a także przez uczęszczanie do szkoły za granicą lub przy przedstawicielstwie dyplomatycznym innego państwa w Polsce (art.16 ust. 5b ustawy o systemie oświaty) lub poprzez udział w zajęciach rewalidacyjno-wychowawczych (art.16 ust. 7 ustawy o systemie oświaty). Spełnianie obowiązku szkolnego może mieć miejsce także poza szkołą, na podstawie decyzji dyrektora szkoły – zezwolenia, o którym mowa w art. 16 ust. 8 ustawy o systemie oświaty.

Rodzice dziecka podlegającego obowiązkowi nauki, na żądanie wójta gminy (burmistrza, prezydenta miasta), na terenie której dziecko mieszka, są obowiązani informować go o formie spełniania obowiązku nauki przez dziecko i zmianach w tym zakresie (art. 18 ust. 2 ustawy o systemie oświaty).

2. Środki egzekucji  administracyjnej

Wśród wymienionych w art. 1a pkt 12 lit. b ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji środków egzekucji administracyjnej obowiązków o charakterze niepieniężnym tylko – co do zasady –  grzywna w celu przymuszenia jest właściwa dla wyegzekwowania  obowiązku nauki.

Grzywny nie stosuje się wobec ucznia, jako osoby małoletniej. Zgodnie z art. 120 § 2 w/w ustawy, nieuczęszczanie dziecka do szkoły skutkować będzie nałożeniem grzywny na jego przedstawicieli ustawowych. Tym samym egzekwowany będzie rodzicielski obowiązek zapewnienia regularnego uczęszczania dziecka na zajęcia szkolne. Grzywna nakładana może być wielokrotnie, z tego samego tytułu – aż do osiągnięcia pożądanego skutku, albo do osiągnięcia górnej granicy kwotowej. Aktualnie jednorazowo grzywna nie może przekroczyć, dla osób fizycznych, kwoty 10 000 zł, a łączna kwota grzywien – 50 000 zł (art. 121 § 2 i § 3).

3. Wierzyciel obowiązku nauki

Wierzycielem obowiązku  nauki jest właściwy organ jednostki samorządu terytorialnego  –  art. 1a pkt 13 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.

Do podstawowych obowiązków wierzyciela należy:

  • wystosowanie upomnienia – art. 15 § 1 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Kosztami upomnienia  obciąża się rodziców dziecka na rzecz wierzyciela –  art. 15  § 2 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji,
  • wystawienie tytułu wykonawczego – art. 26  § 1 i art. 27 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji,

Organem egzekucyjnym jest właściwy organ jednostki samorządu terytorialnego –  o czym stanowi art. 20 § 1 pkt 2 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Zasadniczą rolą organu egzekucyjnego jest doprowadzenie do wykonania obowiązku podlegającego egzekucji, czyli wymuszenie na rodzicach ( prawnych opiekunach) pożądanych zachowań dziecka.

4. Powinności dyrektora szkoły lub placówki, pracodawcy, albo osoby prawnej lub fizycznej prowadzącej działalność oświatową na podstawie art 83a ust. 2 ustawy o systemie oświaty w ramach kontroli spełniania obowiązku nauki

Dyrektorzy publicznych i niepublicznych szkół ponadgimnazjalnych oraz dyrektorzy placówek, o których mowa w art. 16 ust. 5a pkt 2 ustawy o systemie oświaty, osoby prawne lub fizyczne prowadzące działalność oświatową, o której mowa w art. 16 ust. 5a pkt 3 ustawy o systemie oświaty, oraz pracodawcy, o których mowa w art. 16 ust. 5a pkt 4 ustawy o systemie oświaty, są obowiązani powiadomić wójta gminy (burmistrza, prezydenta miasta), na terenie której mieszka absolwent gimnazjum, który nie ukończył 18 lat, o przyjęciu go odpowiednio do szkoły, placówki, na zajęcia, o których mowa w art. 16 ust. 5a pkt 3 ustawy o systemie oświaty, albo w celu przygotowania zawodowego, w terminie 14 dni od dnia przyjęcia absolwenta, oraz informować tego wójta (burmistrza, prezydenta miasta) o zmianach w spełnianiu obowiązku nauki przez absolwenta gimnazjum, w terminie 14 dni od dnia powstania tych zmian. Jako zmianę w spełnianiu obowiązku nauki należy także rozumieć nieusprawiedliwioną nieobecność w ciągu jednego miesiąca na co najmniej 50%:

  • obowiązkowych zajęć edukacyjnych w szkole ponadgimnazjalnej lub placówce,
  • zajęć w przypadku spełniania obowiązku nauki przez uczęszczanie na zajęcia lub zajęć w celu przygotowania zawodowego, o których mowa w art. 16 ust. 5a pkt 2-4.

5. Tryb postępowania egzekucyjnego

  • Niespełnienie obowiązku nauki powinno spowodować podjęcie przez wierzyciela czynności prawnych zmierzających do zastosowania środka egzekucyjnego. Pierwsza taka czynność wynika z zasady zagrożenia, a jest nią upomnienie. Według art. 15 § 1 ustawy egzekucyjnej adresatem upomnienia jest zobowiązany (opiekun prawny dziecka). Wymagana jest forma pisemna, zaś treść upomnienia to wezwanie do wykonania obowiązku, z zagrożeniem skierowania sprawy na drogę postępowania egzekucyjnego. Dla celów dowodowych konieczne jest takie doręczenie upomnienia, aby można było ustalić dzień, w którym doręczenie nastąpiło (zwrotne poświadczenie odbioru).
  • Po upływie 7 dni od dnia doręczenia upomnienia może być wszczęte postępowanie egzekucyjne. Wierzyciel wystawia tytuł wykonawczy (zał. nr 1), ponieważ egzekucja dotyczy w omawianym przypadku obowiązku o charakterze niepieniężnym, wierzyciel wskazuje we wniosku środek egzekucyjny. Jest nim grzywna w celu przymuszenia (art. 1a pkt 12 lit. b ).
  • Dyrektor Miejskiego Zarządu Oświaty – na podstawie upoważnienia Prezydenta Miasta Świętochłowice – podpisuje postanowienie o nałożeniu grzywny w celu przymuszenia do spełniania obowiązku nauki.
  • Miejski Zarząd Oświaty wysyła zobowiązanemu postanowienie o nałożeniu grzywny i tytuł wykonawczy za zwrotnym poświadczeniem odbioru, a następnie przekazuje do Wydziału Finansowego informację o nałożeniu grzywny na zobowiązanego wraz z kopią postanowienia. Wydziału Edukacji jest odpowiedzialny za uzyskanie z Wydziału Finansowego informacji o wywiązaniu się rodziców z postanowieni.
  • Grzywna może być nakładana wielokrotnie z tego samego tytułu – aż do osiągnięcia pożądanego skutku, albo do osiągnięcia górnej granicy kwotowej. Aktualnie jednorazowo grzywna nie może przekroczyć dla osób fizycznych, kwoty 10 000 zł, a łączna kwota grzywien 50 000 zł.
  • Nałożona grzywna w celu przymuszenia nieuiszczona w terminie, podlega ściągnięciu w odrębnym trybie egzekucji należności pieniężnych (art. 124 § 1 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.
Nauka i Oświata