Zespół Przyrodniczo-Krajobrazowy „Dolina Lipinki”
Zespół Przyrodniczo Krajobrazowy Dolina Lipinki został powołany uchwałą nr XLI/344/21 Rady Miejskiej w Świętochłowicach. Obszar Doliny Lipinki, zwanej popularnie „Ajską” (od największego stawu znajdującego się na tym terenie) położony jest w północno-zachodniej części Świętochłowic, w dzielnicy Lipiny. Według fizycznogeograficznego podziału Polski znajduje się na Wyżynie Katowickiej, czyli w centralnej części Wyżyny Śląskiej (Kondracki 2002).
Obszar „Ajski” położony jest w zapadlisku górnośląskim, w którym występują pokłady węgla kamiennego. Teren obejmuje blisko 41 ha. Obszar zespołu jest położony w środkowym odcinku doliny Lipinki (około 1250 m długości) i obejmuje dno oraz zachodnie zbocza. Współczesna rzeźba terenu ma typowo antropogeniczny charakter spowodowany działalnością kopalni węgla kamiennego „Śląsk-Matylda” oraz huty cynku „Guidotto”. Obecnie najwyższy punkt stanowi kulminacja hałdy – 290 m n.p.m., a najniższy to sama dolina – 259 m n.p.m. Na terenie znajduje się hałda „Kopyto” o stromych zboczach, której wysokość to około 12-16 m. Z niej rozpościera się szeroka panorama na Chropaczów. W pobliżu Kopyta znajduje się staw Ajska.
Flora
Ze względu na zróżnicowanie siedlisk, występowanie cieków i zbiorników wodnych oraz lokalizację we wnętrzu aglomeracji, charakteryzuje się stosunkowo bogatą i zróżnicowaną florą roślin naczyniowych. Dolina Lipinki porośnięta jest łęgiem i olsem, a zbiorowiska wodne pokryte są szuwarami. Występują tu rzadkie gatunki roślin m.in.: kruszczyk błotny i szerokolistny, listera jajowata, kruszczyk rdzawoczerwony, konwalia majowa, grążel żółty, kosaciec żółty, lepiężnik różowy, czy cykoria podróżnik. Na terenie Doliny Lipinki rosną takie drzewa, jak m.in. klon pospolity, dąb czerwony, lipa krymska, olsza czarna, śliwa wiśniowa.
Fauna
Dolina potoku jest bardzo ważnym obszarem pod względem ornitologicznym. Występuje tu szereg gatunków chronionych i rzadkich w skali Polski, a nawet Europy, takich jak m.in. derkacz zwyczajny, przepiórka, wodnik, kropiatka, zimorodek, brodziec samotny, dudek, sowa uszata, pójdźka, dzięcioł zielony, dziwonia, strzyżyk, bączek, ślepowrona, czy raniuszka krętogłowa. Ajska to także ostoja i miejsce rozrodu gadów i płazów, takich jak zaskroniec zwyczajny, jaszczurka żyworodna, jaszczurka zwinka, ropucha zielona, rzekotka drzewna, czy kumak nizinny. Ssaki występujące na tym obszarze, to m.in. sarna europejska, lis, myszarka polna czy zając szarak.
Zespół przyrodniczo-krajobrazowy
Powołanie Zespołu Przyrodniczo-Krajobrazowego jest formą ochrony przyrody wyższą niż użytek ekologiczny. Powołanie obu form ochrony przyrody, zgodnie z art. 44 ustawy o ochronie przyrody, następuje w drodze uchwały Rady Gminy. W Świętochłowicach przykładami użytków ekologicznych są: Lasek Chropaczowski, Staw Foryśka, Góra Hugona. Zespół Przyrodniczo-Krajobrazowy wyznacza się, zgodnie z art. 43 ustawy o ochronie przyrody, w celu ochrony wyjątkowo cennych fragmentów krajobrazu naturalnego i kulturowego, ze względu na jego wartości widokowe, lub estetyczne. Na koniec 2019 roku w Polsce istniały 322 Zespoły Przyrodniczo-Krajobrazowe, z czego w województwie śląskim znajduje się ich około 25 – poza Doliną Lipinki – najbliżej znajdują się Żabie Doły na granicy Chorzowa i Bytomia, czy Miechowicka Ostoja Leśna w Bytomiu.
